पुण्यातील संग्रहालये

       मी कामानिमीत्त अनेक शहरांत राहिलोय, किंवा भेट दिलेली आहे. प्रत्येक ठिकाणी गेलो की प्रेक्षणीय स्थळे, वस्तुसंग्रहालये पहायला जाणे हे कार्यक्रम ठरलेले असायचे. बहुतेक शहरांतील स्थळांची व संग्रहालयांची माहिती इंटरनेटवर सहज उपलब्ध होते, पण मी जेव्हा पुण्यातील संग्रहालयांची माहिती इंटरनेटवर शोधायचा प्रयत्न केला तेव्हा फारशी माहिती मिळाली नाही. म्हणून या पोस्टमधे पुण्यातील संग्रहालयांची माहिती देत आहे. याचा उद्देश वाचकांना कोणकोणती संग्रहालये आहेत व ती कोठे आहेत ही माहिती देणे हा आहे. वेळेचा अभाव व विस्तारभयास्तव संग्रहालयातील वस्तूंबद्दल अधीक माहिती या पोस्ट मधे दिलेली नाही.
       यातील काही संग्रहालयांना भेट देउन बरीच वर्षे झालेली आहेत, त्यामूळे कदाचित संग्रहालयांचे पत्ते व स्वरुप बदललेले असण्याची शक्यता आहे. तेव्हा जर काही बदल आढळला तर प्रतिक्रियांमार्फत जरुर कळवा.

१. महात्मा फुले वस्तुसंग्रहालय (विकीमॅपिया) - पुण्यातील पहिले वस्तुसंग्रहालय, पुर्वीचे लॉर्ड रे म्युझीयम. विशेष - शेतीची आणि कारखान्यातील आयुधे व यंत्रे,प्राण्यांच्या प्रतिकृती.
२. राजा दिनकर केळकर वस्तुसंग्रहालय (विकीमॅपिया) - पुण्यातले सर्वांत प्रसिद्ध संग्रहालय. दिनकर केळकर यांनी मोठया कष्टाने जमा केलेल्या अनेक प्रकारच्या वस्तू येथे पहायला मिळतील.
विशेष - मस्तानी महाल, विवीध प्रकारची वाद्ये आणि दिवे.
३. भारत इतिहास संशोधन मंडळ (विकीमॅपिया) - जुनी कागद्पत्रे आणि हस्तलिखिते येथे ठेवलेली आहेत.
४. डॉ. सांकलीया संग्रहालय (विकीमॅपिया) - प्रागैतिहासीक काळातील मानवाच्या जीवनाची ओळख करुन देणारे संग्रहालय.
५. मराठा इतिहास संग्रहालय (विकीमॅपिया) - १७ व्या आणि १८ व्या शतकातील वस्तूंचे संग्रहालय. युद्धात वापरलेली शस्त्रास्त्रे, नकाशे आणि ऐतिहासिक पत्रे येथे बघायला मिळतील.
६. भांडारकर प्राच्यविद्या संशोधन केंद्र संग्रहालय (विकीमॅपिया) - मी पाहिलेल्या संग्रहालयांपैकी सर्वात लहान. येथे जुनी दुर्मीळ हस्तलिखिते प्रदर्शनार्थ ठेवली आहेत.
विशेष - खगोलशास्त्रीय वेधांसाठी वापरला जाणारा अ‍ॅस्ट्रोलोब येथे पहायला मिळेल.
७. आदिवासी संशोधन संस्थेचे संग्रहालय (विकीमॅपिया) - महाराष्ट्रातील अनेक आदिवासी जमातींची माहिती येथे पहायला मिळेलत. त्यांचे कपडे, दागिने, वाद्ये, रोजच्या वापरातील वस्तू येथे ठेवल्या आहेत.
विशेष - येथे प्रदर्शनार्थ ठेवलेल्या वाद्यांचे आवाजही ऐकता येतात आणि जगप्रसिद्ध वारली चित्रकार जिव्या सोमा मशे यांनी काढ्लेली चित्रे पाहता येतील.
८. लाल महाल (विकीमॅपिया) - शिवाजी महाराजांच्या आयुष्यातील निवडक घटनांवरील चित्रे येथे पहायला मिळतात.
९. पेशवे संग्रहालय (विकीमॅपिया) - पेशवेकालीन वस्तूंचे संग्रहालय.
१०. विश्रामबागवाडा संग्रहालय (विकीमॅपिया) - पुणे शहराचा विकास कसा झाला हे दाखविणारे पुनवडी ते पुणे प्रदर्शन सोबत जुनी हत्यारे येथे पाहता येतील.
११. आगा खान पॅलेस (विकीमॅपिया) - महात्मा गांधी यांना १९४२ मधे येथे स्थानबद्ध करून ठेवले होते. सध्या इथे गांधी मेमोरीयल सोसायटी संचलीत महात्मा गांधी संग्रहालय आहे. स्थानबद्धतेच्या काळातील महात्मा गांधी यांच्या वापरातील वस्तू इथे ठेवण्यात आल्या आहेत.
१२. डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर वस्तुसंग्रहालय (विकीमॅपिया) - आंबेडकरांच्या वापरातील वस्तु आणि काही दुर्मीळ फोटो येथे बघता येतील.
१३. लोकमान्य टिळक वस्तुसंग्रहालय (विकीमॅपिया) - लोकमान्य टिळकांच्या वापरातील वस्तु, केसरी चे जूने अंक येथे ठेवले आहेत.
१४. जोशींचे रेल्वे संग्रहालय (विकीमॅपिया) - येथे रेल्वे इंजिन, डबे, बोगदे, प्लॅटफॉर्म यांच्या छोट्या प्रतिकृती मांडलेल्या आहेत.
१५. एन डी ए संग्रहालय (विकीमॅपिया) - तिन्ही संरक्षणदलांचे एकत्रित संग्रहालय.
१६. इरावती कर्वे मानववंशशास्त्रीय संग्रहालय (विकीमॅपिया) - मानवाच्या उत्क्रांतीचा इतिहास येथे पहायला मिळतो.
१७. सैन्य अभियांत्रीकी कॉलेज (CME) संग्रहालय (विकीमॅपिया) - सैन्यास लागणारी यंत्रसामग्री आणि विवीध दळणवळणाची साधने येथे पहायला मिळतील.
१८. वैदिक संशोधन संस्थेचे संग्रहालय (विकीमॅपिया) - वैदिक काळात यज्ञविधी करिता वापरली जाणारी साधने या संग्रहालयात ठेवलेली आहेत.
१९. संधीपाद संग्रहालय (Arthropoda Museum) (विकीमॅपिया) - या संग्रहालयात अनेक संधीपाद प्राणी प्रदर्शनार्थ ठेवलेले आहेत, यात विवीध किटक, खेकडे आणि इतर प्रकारच्या संधीपाद प्राण्यांची माहिती मांडली आहे. सध्या हा संग्रह प्राणिशास्त्र विभाग, फर्ग्युसन कॉलेज यांच्याकडे आहे.

       खाली दिलेल्या संग्रहालयांना मी अजुनपर्यंत भेट दिलेली नाही, पण त्यांच्या विषयी ऐकले किंवा वाचले आहे. वाचकांपैकी कुणाकडे जर या संग्रहालयांविषयी माहिती असेल तर प्रतिक्रीयांमार्फत कळवा.

२०. प्रभात संग्रहालय (विकीमॅपिया)
२१. इंद्रधनुष्य, मुलांचे संग्रहालय - दत्तवाडी
२२. कॅमेरा संग्रहालय - कोंढवा
२३. कर्वे स्मारक संग्रहालय - कर्वेनगर

सुचना -
       संग्रहालयाचा पता देण्याऐवजी विकीमॅपिया ची लिंक दिलेली आहे, यामुळे नेमके ठिकाण शोधण्यास मदत होईल. तुम्हाला ज्या संग्रहालयास भेट द्यायची आहे त्याच्या समोरील "विकीमॅपिया" शब्दावर क्लिक केल्यास विकीमॅपिया चा ऑब्जेक्ट सॅटेलाइट मॅप, छोट्या आकारात दिसेल. या मॅपच्या वर आणि उजव्या बाजुला वरच्या कोपर्‍यात WikiMapia लोगो दिसेल, त्यावर क्लिक केल्यास सॅटेलाइट मॅप मोठया आकारात दिसेल.